ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΟΥΜΕΛΑ (ιστορικό εικόνος και μεγαλυνάρια)

Ιστορικό της Αγία Εικόνας.
H θαυματουργή εικόνα της Παναγίας σύμφωνα με την παράδοση της Ορθοδόξου εκκλησίας είναι έργο του Αποστόλου και Ευαγγελιστή Λουκά. Το όνομα Σουμελά ετυμολογείται από το όρος Μελά και του ποντιακού ιδιώματος σού, που σημαίνει «εις το» ή «εις του» και έγινε Σουμελά «εις του Μελά». Την εικόνα της Σουμελά, έφερε στην Αθήνα, μετά το θάνατο του Ευαγγελιστή Λουκά, ο μαθητής του Ανανίας και την τοποθέτησαν σε περικαλλή ναό της Θεοτόκου. Για αυτό το λόγο, αρχικά είχε ονομαστεί ως η Παναγία η Αθηνιώτισσα.

Η αγία εικόνα της Παναγίας Σουμελά, μεταφέρθηκε θαυματουργικά με θέλημα της Θεοτόκου στο όρος Μελά του Πόντου (στου Μελά = σουμελά), όπου μετέβησαν κατά το κάλεσμα της Θεομήτορος οι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος από την Αθήνα, οδηγούμενοι υπό πλήθους αλλεπάλληλων θαυμάτων!!!

Σαν έφτασανμετά από πολλά και κατάφεραν να σκαρφαλώσουν στο απότομο σπήλαιο του βουνού, βρήκαν μέσα τη θαυματουργή εικόνα που είχαν πρωταντικρύσει στη Θήβα (στη Θήβα βρίσκεται και σήμερα ο τάφος του Αγιογράφου της εικόνας, του Αποστόλου Λουκά) και την οποία είχαν σήκωσει μπροστά τους άγγελοι για να τη μεταφέρουν από τη Θήβα έως τον Πόντο!!!

Δεκαεπτά ημέρες είχαν νηστικοί, προσπαθώντας να συντηρηθούν με χόρτα και το αγίασμα που θαυματουργικά ανέβλυσε από το βράχο η Παναγία, ακριβώς στο σημείο όπου ήταν στερεωμένη η εικόνα της (εκεί μέχρι σήμερα σπεύουν χιλιάδες Τούρκοι και Κούρδοι για να ζητήσουν βοήθεια στο σημερινό ερειπωμένο μοναστήρι - πρόκειται για συγκολινιστικά γεγονότα), όταν είδαν ξαφνικά ένα μουλάρι φορτωμένο με δύο κοφίνια γεμάτα τρόφιμα κάτω από τη σπηλιά! Έκπληκτοι γιατί ούτε αγριοκάτσικο δεν έφτανε ως εκεί, κατέβηκαν οι μοναχοί και βρήκαν σε ένα κοφίνι μια περγαμηνή που τους πληροφορούσε πως τα τρόφιμα τα έστελνε η Ιερά Μονή Βαζελώνος, διότι η Παναγία φάνηκε σε όραμα στον Ηγούμενο και του ζήτησε να στείλει τρόφιμα στους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο που προσπαθούσαν να φτιάξουν Ναό στο βουνό του Μελά!!! Σημείωνε μάλιστα ο Ηγούμενος πώς φόρτωσαν και έστειλαν κατόπι το μουλάρι μόνο του, αφήνοντάς το στη Χάρη της Παναγιάς να το οδηγήσει!!!

Από τότε, μέσα σε όλους τους αιώνες που κύλησαν, πάντα εκείνη την ημέρα το Μοναστήρι της Σουμελά, έστελνε ένα φορτωμένο μουλάρι προς τη Μονή Βαζελώνος, σε ανάμνηση εκείνης της μεγάλης βοήθειας και του θαύματος!

Το Μοναστήρι τελικά στερέωσαν και λάμπρυναν οι Κομνηνοί, όπως ο Μανουήλ και ο Αλέξιος και παρά την πτώση της Πόλης, η Παναγία Σουμελά φώτισε τον σκλαβωμένο Ελληνισμό έως τη Γενοκτονία του Πόντου και τη Μικρασιατική Καταστροφή!


ΤΟ ΠΑΘΗΜΑ ΤΟΥ ΣΟΥΛΤΑΝΟΥ
Κάποτε ένας Τούρκος Σουλτάνος, ο Σελίμ ο Α΄, περνώντας κάτω από το περίφημο Μοναστήρι, εκνευρίστηκε για το μεγαλόπρεπο θέαμα της Χριστιανοσύνης και διέταξε οργισμένος τους στρατιώτες του να ορμίσουν και να το καταστρέψουν παντελώς και να σφάξουν τους μοναχούς! Δεν πρόλαβε όμως να αποτελειώσει καλά καλά τη βλασφημία του και αμέσως μπροστά σε όλους έπεσε κάτω, άρχισε να κυλιέται, να σπαράζει και να αφρίζει, προκαλώντας τρόμο σε όσους τον έβλεπαν!!!
Τότε ένας Βεζύρης του, γονατίζει συγκλονισμένος και του λεει:
-Αφέντη πάρε πίσω τη βλασφημία γιατί η Παναγία των Χριστιανών σε τιμώρησε. Πάρε τη διαταγή σου πίσω και θα γίνεις καλά.

Και τότε ο φοβερός μέχρι πριν λίγο Σουλτάνος, στρέφει με πόνο το βλέμμα του στο Μοναστήρι της Σουμελά και παρακαλά να τον συγχωρέσει!! Και ω του θαύματος! Όχι μόνο σηκώνεται υγιής, αλλά στέλνει σουλτανικό φιρμάνι με χρονολογία του 1522 που αναγνωρίζει όλα τα προνόμια της Μονής και διατάζει συν τοις άλλοις να καίνε μπροστά στη θαυματουργή Εικόνα της Θεοτόκου πέντε τεράστιες λαμπάδες!!! 

Το 1922
Όταν ήρθε η τρομαχτική Καταστροφή του Στρατού μας στα 1922, ο οποίος είχε δεχθεί τη συντονισμένη από τους "ακάρδιους συμμάχους" εξοντωτική αντεπίσθεση του Κεμάλ (με ενίσχυση 5.000.000 ρωσικών τουφεκίων από τον τρομερό διώκτη της Ορθοδοξίας Λένιν και τη "συμμαχική" καθοδήγηση των κατασκοπευτικών αεροπλάνων της Γαλλίας, που αποκάλυπταν συνεχώς στον εχθρό τις ελληνικές θέσεις και κινήσεις), οι μοναχοί στο όρος Μελά, έκρυψαν της Εικόνα της Παναγίας και τον Τίμιο Σταυρό του Μανουήλ Κομνηνού στη ρίζα ενός κυπαρισσιού.

Το 1931, ο Ελευθέριος Βενιζέλος έπεισε τον Ισμέτ Ινονού να επιτρέψει τη μεταφορά των ιερών μας κειμηλίων στην ελεύθερη Ελλάδα. Έτσι ο μοναχός Αμβρόσιος από την παλαιά Σουμελά, πήγε στον Πόντο, βρήκε και μετέφερε πίσω τα ιερά κειμήλια, που σήμερα στέκουν στο Βέρμιο της Μακεδονίας, ανάμεσα στην Καστανιά και τη Βέροια, στο νέο Ιερό Ναό της Παναγίας Σουμελά, όπου η Θεοτόκος δεν έπαψε να προσφέρει τη Χάρη και τη βοήθειά της σε όσους αληθινά την αγαπούν και την πιστεύουν ως Μητέρα του Κυρίου, που πρεσβεύει αδιάλειπτα για εμάς στον Υιό της και Θεό μας! Ας έχουμε την Ευλογία της και την Ευχή της, όπως και οι αμέτρητοι κρυπτοχριστιανοί του σημερινού Πόντου και της Τουρκίας!

Ο τύπος της εικόνας
Η εικόνα της Θεοτόκου είναι τύπου Οδηγήτριας (0,3μ x 0,25μ). Είναι χωρισμένη σε δύο κομμάτια και τόσο κατεστραμμένη που κανέναν ίχνος από τις μορφές και τα ενθυμήματα των προσώπων που εικονίζονταν σε αυτή (της Παναγίας και του μικρού Χριστού) δε διακρίνεται. Διακρίνονται όμως τα διαγράμματα της Θεοτόκου και του μικρού Ιησού. Αυτά τονίζονται εντονότερα από την ασημένια και χρυσωμένη θήκη που τα περιβάλλει. Σε αυτήν υπάρχουν πρόσθετα οι επιγραφές IC. XC. MP. ΘΥ. H COYMELHTHCA (Ιησού Χριστού Μήτηρ Θεού η Σουμελιώτισσα).

Έχει γύρω της ελικοειδής διακοσμήσεις, παρόμοιες με αυτές που κοσμούν χειρόγραφα κωδικών του 12ου και του 14ου αιώνα (Επίτιτλα Κωδικών Βατικανών εν codices e Vaticanis selecti Yol. I. ROMA. Λ/ν. 85, 87, 91 κ.α). Ανάλογες επενδύσεις με αυτή της Σουμελιώτισσας συναντάμε σε δύο εικόνες οδηγήτριες που φυλάσσονται στη Μόσχα (Απεικόνισις εν Kondakov Konografia Bogomaten. Τομ. 2Ος, Πετρούπολη, σελ 202).

Την εικόνα περιβάλλει αργυρή θήκη επίχρυση, με εικόνες, επιγραφές και πολύτιμες πέτρες, που ανάγεται στο 1700, με στέμμα ανεξάρτητο από την εικόνα. ΟΙ διαστάσεις της είναι: Ύψος 0,40 – πλάτος 0,32 – πάχος 0,055 και του στέμματος: Ύψος 0,12 – πλάτος 0,32 και πάχος το ίδιο. Υπάρχουν επάνω τυπωμένες πλάγια τέσσερις παραστάσεις των προφητών Δαβίδ, Μωυσή και Ααρών. Από πάνω κρατάνε το στέμμα δυο άγγελοι, ενώ στο υπόλοιπο μέρος της θήκης, δεξιά και αριστερά υπάρχουν τυπωμένες διακοσμήσεις λουλουδιών.

Επάνω υπάρχει τυπωμένη η επιγραφή: “ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ ΣΟΥΜΕΛΙΩΤΙΣΑ” και κάτω “ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΑΓΑΘΗ ΤΑΣ ΑΓΙΑΣ ΣΟΥ ΧΕΙΡΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΥΙΟΝ ΣΟΥ ΑΡΟΝ ΦΙΛΟΨΙΧΟΝ ΤΩΝ ΠΛΑΣΤΗΝ ΟΙΚΤΗΡΗ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΟΥΛΟΥΣ ΣΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ Κ(ΑΙ) ΤΩΝ ΤΕΚΝΩΝ ΜΙΧΑΛΙ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ 1700”.

Στις τρεις γωνίες υπάρχουν τρεις μεγάλες μπλε πολύτιμες πέτρες, ενώ έχει χαθεί η τέταρτη. Σειρά από πολύτιμες πέτρες πλαισιώνουν τις παραστάσεις, από τις οποίες σώζονται μέχρι και σήμερα έξι κόκκινες και είκοσι οκτώ πράσινες πέτρες. Επίσης υπάρχουν επτά μαργαρίτες πάνω στο στέμμα, σαράντα επτά στα πλαίσια και γύρω από το άνοιγμα της εικόνας εκατό. Τα πλαϊνά της θήκης κοσμούνται με χρυσάργυρες διακοσμήσεις λουλουδιών.

Το στέμμα έχει τυπωμένες διακοσμήσεις λουλουδιών και τα πλαϊνά έχουν τις ίδιες διακοσμήσεις και την επιγραφή: “ΔΕΗΣΙΣ ΜΑΡΙΑΣ ΔΟΜΝΑΣ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΟΕΒΟΝΔΑ ΜΑΡΙΑΣ ΚΑΣΑΝΔΡΑΣ ΜΠΑΛΑΣΑΣ ΙΩ(ΑΝΝΟΥ) ΕΛΕΝΗΣ”. Στη μέση σχηματίζεται σταυρός με έξι λευκές πέτρες και τέσσερις μικρότερες κόκκινες στα άκρα. Ο σταυρός έχει τέσσερις ακτίνες από τέσσερις κόκκινες πολύτιμες πέτρες και διακοσμήσεις από σμάλτο. Ακόμη φέρει σειρές μαργαριταριών, από τις οποίες οι μεγαλύτερες περιλαμβάνουν εκατόν πενήντα ένα μαργαριτάρια και εκατόν εβδομήντα ένα οι μικρότερες.

Η εικόνα και η επίχρυση αργυρή της θήκη, το “καμίσ'”, το πουκάμισο της δηλαδή, έχουν περιβληθεί από ξύλινη θήκη, μέσα στην οποία έχουν τοποθετηθεί για μεγαλύτερη ασφάλεια.

***********

Μεγαλυνάρια

 Ἦκεν ἐν τῷ Πόντω ἡ σή Εἰκών, ἐξ Ἀθηνῶν πάλαι, Θεομῆτορ ὑπερφυῶς, πάσιν ἐφαπλοῦσα, θαυμάτων ἐνεργείας, καί νέμουσα Παρθένε, χάριν ἀέναον.

Τόν κατατολμήσαντα ἀναιδῶς, συλῆσαι Παρθένε, τήν Εἰκόνα σου τήν σεπτήν, ἰτασμῶ ἐνδίκω, ἠνάλωσας σωφρόνως, παιδεύουσα τούς πάντας, πρός φόβον ἔνθεον.

Ἐν Βερμίω Κόρη ἡ σή Εἰκών, τῷ ἐκεῖ ναῶ σου, ἀπετέθη πανευλαβῶς, παρά τῶν Ποντίων, τῶν εὐσεβῶν Παρθένε, εὐσήμως κηρυττόντων, τά σᾶ θαυμάσια.

Ὥσπερ βασιλέα τόν εὐσεβῆ, ἔσωσας Παρθένε, ναυαγίου τοῦ χαλεποῦ, οὕτω ἠμᾶς σῶζε, τρικυμιῶν τοῦ βίου, τούς πόθω σέ ὑμνοῦντας, Σουμελιώτισσα.

Δίκη τή δίκαιη τιμωρηθεῖς, ὁ δυσσεβῆς ἄναξ, ὁ ὑβρίσας τήν σήν Μονήν, ὑμνητής ὤφθη, τῆς χάριτός σου Κόρη, λαβῶν τήν θεραπείαν, τή σή χρηστότητι.

Σκέπε τήν Ἑλλάδα πάσαν Ἁγνή ὡς τόν Πόντον πάλαι, περιέσκεπες θαυμαστῶς, τήν εἰσδεξαμένην, ὡς δώρημά σου μέγα, τήν θείαν σου Εἰκόνα, Σουμελιώτισσα.

Ἔιχε πρίν τό ὅρος τοῦ Σουμελᾶ, ὥσπερ θεῖον πλοῦτον, τήν Εἰκόνα σου τήν σεπτήν, νῦν δέ ταύτην Κόρη, τό Βέρμιον πλουτῆσαν, ἀγαλλιᾶται μέλπον, τά μεγαλείά σου.

Πᾶσαι τῶν Ἀγγέλων αἵ στρατιαί, Πρόδρομε Κυρίου, Ἀποστόλων ἡ δωδεκάς, οἱ Ἁγίοι πάντες, μετά τῆς Θεοτόκου, ποιήσατε πρεσβείαν, εἰς τό σωθῆναι ἠμᾶς.




http://noiazomai.agrino.org/Noiazomai9.html

https://www.panagiasoumela.gr/index.php/istoria/keimilia/eikona

http://users.sch.gr/aiasgr/Theotokos_Maria/Istorikes_eikones_kai_Mones/Panagia_h_Soumela.htm