Επιστολή Αγίου Αθανασίου του Μεγάλου

Την επιστολή αυτή, έστειλε ο Μεγ. Αθανάσιος ως πατριάρχης Αλεξανδρείας το έτος 367. Στην επιστολή αυτή ο Μεγ. Αθανάσιος εκτός της ημέρας εορτασμού του Πάσχα κάνει λόγο και περί του κανόνος των βιβλίων της Αγ. Γραφής. Και η επιστολή – κανών αυτή, εντάσσεται στον αγώνα του Αθανασίου υπέρ της Ορθοδόξου πίστεως και εναντίον των αιρετικών. Τον κανόνα αυτόν, ο οποίος επεκυρώθη υπό της Πενθέκτης Οικουμ. Συνόδου (β΄ καν.), τον παρέλαβε η Εκκλησία στην συλλογή των Ιερών κανόνων της και τον περιέβαλε ιδιάζον κύρος.

 Κείμενο

Αλλ’ επειδή περί μεν των αιρετικών εμνήσθημεν, ως νεκρών, περί δε ημών, ως εχόντων προς σωτηρίαν τας θείας Γραφάς, και φοβούμαι μήπως, ως έγραψε Κορινθίοις Παύλος, τινές2 των ακεραίων από της απλότητος και της αγνότητος πλανηθώσιν από της πανουργίας των ανθρώπων, και λοιπόν εντυγχάνειν ετέροις άρξωνται, τοις λεγομένοις αποκρύφοις, απατώμενοι τη ομωνυμία των αληθών βιβλίων, παρακαλώ ανέχεσθαι, ει περί ών επίστασθε, περί τούτων καγώ μνημονεύων γράφω, διά τε την ανάγκην και το χρήσιμον της εκκλησίας.

Μέλλων δε τούτων μνημονεύειν, χρήσομαι προς σύστασιν της εμαυτού τόλμης, τω τύπω του Ευαγγελιστού Λουκά, λέγων και αυτός. Επειδή περ τινές επεχείρησαν ανατάξασθαι εαυτοίς τα λεγόμενα απόκρυφα, και επιμίξαι ταύτα τη θεοπνεύστω Γραφή, περί ής επληροφορήθημεν, καθώς παρέδωσαν τοις Πατράσιν οι απ’ αρχής αυτόπται και υπηρέται γενόμενοι του λόγου, έδοξε καμοί προτραπέντι παρά γνησίων αδελφών, και μαθόντι άνωθεν, εξής εκθέσαι τα  κανονιζόμενα  και παραδοθέντα, πιστευθέντα τα  θεία είναι βιβλία, ίνα έκαστος, ει μέν ηπατήθη, καταγνώ των πλανησάντων, ο δε καθαρός διαμείνας, χαίρη πάλιν υπομιμνησκόμενος.

Έστι τοίνυν της μεν Παλαιάς Διαθήκης βιβλία τω αριθμώ τα πάντα εικοσιδύο. τοσαύτα γαρ, ως ήκουσα, και τα στοιχεία τα παρ’ Εβραίοις είναι παραδέδοται, τη δε τάξει και τω ονόματι έστιν έκαστον ούτω.

Πρώτη Γένεσις. Είτα Έξοδος. είτα Λευϊτικόν. και μετά τούτο Αριθμοί. και λοιπόν, το Δευτερονόμιον. εξής δε τούτοις εστίν Ιησούς ο του Ναυή. και Κριταί. και μετά τούτο Ρούθ. και αύθις εξής, Βασιλειών βιβλία τέσσαρα. και τούτων το μεν πρώτον και δεύτερον εις έν βιβλίον αριθμείται. το δε τρίτον και τέταρτον ομοίως εις έν. μετά δε ταύτα, Παραλειπομένων πρώτον και δεύτερον, ομοίως εις έν βιβλίον πάλιν αριθμούμενα. είτα Έσδρα πρώτον και δεύτερον, ομοίως εις έν. μετά δε ταύτα βίβλος Ψαλμών, και εξής Παροιμοίαι. είτα Εκκλησιαστής, και Άσμα ασμάτων. προς τούτοις έστι και Ιώβ. και λοιπόν Προφήται, οι μέν δώδεκα εις έν βιβλίον αριθμούμενοι. είτα Ησαΐας, Ιερεμίας, και συν αυτώ Βαρούχ. Θρήνοι, και επιστολή, και μετ’ αυτούς Ιεζεκιήλ, και Δανιήλ.

Άχρι τούτων τα της Παλαιάς Διαθήκης ίσταται. Τα δε της Καινής πάλιν ουκ οκνητέον ειπείν. έστι δε ταύτα. Ευαγγέλια τέσσαρα, κατά Ματθαίον, κατά Μάρκον, κατά Λουκάν, και κατά Ιωάννην. είτα μετά ταύτα Πράξεις Αποστόλων, και επιστολαί καθολικαί καλούμεναι των Αποστλων επτά, ούτως. Ιακώβου μεν μία, Πέτρου δε δύο, είτα Ιωάννου τρείς, και μετά ταύτας Ιούδα μία. προς τούτοις Παύλου Αποστόλου εισίν επιστολαί δεκατέσσαρες, τη τάξει γραφόμεναι ούτω. Πρώτη προς Ρωμαίους, είτα προς Κορινθίους δύο, και μετά ταύτας προς Γαλάτας, και εξής προς Εφεσίους, είτα προς Φιλιππησίους, και προς Κολοσσαείς, και3 προς Θεσσαλονικείς δύο, και η προς Εβραίους. και εξής4 προς μεν Τιμόθεον δύο, προς δε Τίτον μία, και τελευταία η προς Φιλήμονα μία. και πάλιν Ιωάννου Αποκάλυψις.

Ταύτα πηγαί του σωτηρίου, ώστε τον διψώντα, εμφορείσθαι των εν τούτοις λογίων. εν τούτοις μόνοις το της ευσεβείας διδασκαλείον ευαγγελίζεται. μηδείς τούτοις επιβαλλέτω, μηδέ τούτων αφαιρείσθω τι. Περί δε τούτων ο Κύριος Σαδδουκαίους εδυσώπει, λέγων. Πλανάσθε μή ειδότες τας Γραφάς, μηδέ τας δυνάμεις5 αυτών. τοις δε Ιουδαίοις παρήνει. Ερευνάτε τας Γραφάς, ότι αυταί εισίν αι μαρτυρούσαι περί εμού.

Αλλ’ ένεκα γε πλείονος ακριβείας προστίθημι και τούτο γράφων αναγκαίως, ως6 έστι και έτερα βιβλία τούτων έξωθεν, ου κανονιζόμενα μεν, τετυπωμένα δε παρά των Πατέρων αναγινώσκεσθαι τοις άρτι προσερχομένοις και βουλομένοις κατηχείσθαι τον της ευσεβείας λόγον. Σοφία Σολομώντος. Σοφία Σειράχ, και Εσθήρ, και Ιουδήθ, και Τωβίας, και Διδαχή καλουμένη των Αποστόλων, και ο Ποιμήν.

Και όμως, αγαπητοί, κακείνων κανονιζομένων, και τούτων αναγινωσκομένων, ουδαμού των αποκρύφων μνήμη. αλλά αιρετικών εστιν επίνοια, γραφόντων μεν ότε θέλουσιν αυτά, χαριζομένων δε και προστιθέντων αυτοίς χρόνους, ίνα ως παλαιά προφέροντες, πρόφασιν έχωσι απατάν εκ τούτων τους ακεραίους.

Μετάφραση

Αλλ’ επειδή εκάναμεν μνείαν (λόγον) δια μεν τους αιρετικούς ωσάν νεκρούς, δι’ ημάς δε ως έχοντας προς σωτηρίαν τας θείας Γραφάς, και (επειδή) φοβούμαι μήπως, όπως έγραψεν εις τους Κορινθίους ο Παύλος, μερικοί από τους ακεραίους ένεκα της απλότητος και της αγνότητός (των) πλανηθούν από την πανουργίαν των ανθρώπων και αρχίσουν εις το εξής να καταφεύγουν (να μελετούν) άλλα (βιβλία), τα λεγόμενα απόκρυφα, εξαπατώμενοι από την ομωνυμίαν με τα αληθινά (γνήσια) βιβλία, παρακαλώ να δείξετε ανοχήν, εάν δι’ εκείνα τα οποία γνωρίζετε καλά, δι’ αυτά και εγώ κάμνω λόγον εγγράφως και ένεκα της ανάγκης και προς όφελος της Εκκλησίας.

Προκειμένου δε να αναφέρω αυτά, θα χρησιμοποιήσω προς παρουσίασιν της ιδικής μου τόλμης τον τύπον του Ευαγγελιστού Λουκά, λέγων και εγώ ο ίδιος: Επειδή ακριβώς μερικιοί επριχείρησαν να (συντάξουν) ανακατατάξουν δια τους εαυτούς των τα λεγόμενα απόκρυφα (βιβλία) και να αναμείξουν αυτά με την θεόπνευστο Γραφήν, δια την οποίαν (ελάβομεν) έχομεν πληροφορίας, όπως ακριβώς παρέδωσαν εις τους Πατέρας (της Εκκλησίας) εκείνοι, οι οποίοι εξ αρχής έγιναν αυτόπται και υπηρέται του λόγου, εφάνη καλόν και εις εμέ, αφού με προέτρεψαν γνήσιοι αδελφοί, και αφού έμαθα από τους ως άνω, να εκθέσω κατωτέρω τα κανονιζόμενα και παραδοθέντα (βιβλία), τα οποία (επίσης) και επιστεύθη, ότι είναι θεία βιβλία, ούτως ώστε κάθε ένας, (έκαστος), εάν μεν ηπατήθη, να γνωρίση καλώς εκείνους, οι οποίοι τον παρεπλάνησαν, εκείνος δε ο οποίος παρέμεινε καθαρός (και δεν παρεπλανήθη) να χαίρη πάλιν με το να του τα υπενθυμίζωμεν.

Υπάρχουν, λοιπόν, της μεν Παλαιάς Διαθήκης κατά τον αριθμόν όλα όλα εικοσιδύο βιβλία. Τόσα δε, όπως ήκουσα, είναι κατά την παράδοσιν και τα στοιχεία, τα υπάρχοντα εις τους Εβραίους, κατά δε την τάξιν (σειράν) και το όνομα (τον τίτλον) έχουν ως εξής:

Πρώτη η Γένεσις. έπειτα η Έξοδος. κατόπιν το Λευϊτικόν και μετά απ’ αυτό οι Αριθμοί. και κατ’ ακολουθίαν το Δευτερονόμιον. μετά δε από αυτά είναι ο Ιησούς του Ναυή. και οι Κριταί. και μετά τούτο η Ρούθ. και πάλιν αμέσως, τέσσαρα βιβλία των Βασιλειών. και τούτων το μεν πρώτον και το δεύτερον αριθμούνται εις έν βιβλίον. το δε τρίτον και τέταρτον ομοίως (υπολογίζονται) ως έν (βιβλίον). μετά δε απ’ αυτά, των Παραλειπομένων πρώτον και δεύτερον, ομοίως ως έν βιβλίον πάλιν υπολογιζόμενα. έπειτα του Έσδρα πρώτον και δεύτερον, ομοίως εις έν. μετά δε απ’ αυτά το βιβλίον των Ψαλμών, και ακολούθως αι Παροιμίαι. έπειτα ο Εκκλησιαστής, και το Άσμα ασμάτων. εκτός απ’ αυτά είναι και ο Ιώβ. και ακολούθως οι Προφήται, οι μεν δώδεκα εις έν βιβλίον υπολογιζόμενοι. έπειτα ο Ησαΐας, ο Ιερεμίας, και μαζί μ’ αυτόν ο Βαρούχ, οι Θρήνοι, και η Επιστολή, και μετά απ’ αυτούς ο Ιεζεκιήλ, και ο Δανιήλ. Μέχρις αυτά «στέκονται» (φθανουν) τα (θεόπνευστα βιβλία) της Παλαιάς Διαθήκης.

Τα (βιβλία) δε της Καινής (Διαθήκης) πάλιν δεν πρέπει να διστάσω (παραμελήσω) να ονομάσω. Είναι δε αυτά. τα τέσσαρα Ευαγγέλια, το κατά Ματθαίον, το κατά Μάρκον, το κατά Λουκάν και το κατά Ιωάννην. εν συνεχεία μετά από αυτά, αι Πράξεις των Αποστόλων, και αι επτά καλούμεναι καθολικαί επιστολαί των Αποστόλων, ως εξής (υπολογιζόμεναι). Ιακώβου μεν μία, του Πέτρου δε δύο, έπειτα τρείς του Ιωάννου, και μετά από αυτάς μία του Ιούδα. εκτός τούτων είναι δεκατέσσαρες επιστολαί του Αποστόλου Παύλου, αι οποίαι (καταγράφονται) επιγράφονται κατά σειράν ώς εξής. Πρώτη προς Ρωμαίους, έπειτα προς Κορινθίους δύο, και ύστερα από αυτάς η προς Γαλάτας, και ακολούθως η προς Εφεσίους, έπειτα η προς Φιλιππησίους και η προς Κολοσσαείς, και προς Θεσσαλονικείς δύο, και η προς Εβραίους. και εν συνεχεία προς Τιμόθεον μεν δύο, προς δε τον Τίτον μία, και μία τελευταία η προς Φιλήμονα. και πάλιν του Ιωάννου η Αποκάλυψις.

Αυτά είναι αι πηγαί του σωτηρίου (κηρύγματος), (της σωτηριόδους αληθείας), ώστε εκείνος ο οποίος διψά, να εμποτίζεται (πληρούται) με τα λόγια τα ευρισκόμενα εις αυτά. εις αυτά (δι’ αυτών) μόνον το διδασκαλείον της ευσεβείας (η Εκκλησία) ευαγγελίζεται. κανείς εις αυτά να μη προσθέση, και τίποτε να μη αφαιρεθή από αυτά. Περί αυτών δε ο Κύριος εταλάνιζε τους Σαδδουκαίους, λέγων. Πλανάσθε, με το να μη γνωρίζετε τας Γραφάς, ούτε τας δυνάμεις αυτών. τους Ιουδαίους δε παρώτρυνε (λέγων). Ερευνάτε τας Γραφάς, διότι αυταί είναι εκείναι, αι οποίαι μαρτυρούν περί εμού.

Αλλά βεβαίως δια μεγαλυτέραν ακρίβειαν προσθέτω και τούτο γράφων καθ’ υποχρέωσιν (κατ’ ανάγκην), ότι υπάρχουν και άλλα βιβλία εκτός απ’ αυτά, τα οποία δεν ανήκουν μεν εις τα κανονιζόμενα, πλήν όμως έχουν εγκριθή από τους Πατέρας να αναγινώσκωνται εις (από) εκείνους, οι οποίοι νεωστί προσέρχονται και θέλουν να κατηχηθούν τον λόγον της ευσεβείας. (Τουτέστι) η Σοφία Σολομώντος. η Σοφία Σειράχ, και η Εσθήρ, και η Ιουδήθ, και ο Τωβίας, και η καλουμένη Διδαχή των Αποστόλων, και ο Ποιμήν.

Και όμως, αγαπητοί, παρότι και εκείνα (τα πρώτα) θεωρούνται κανονιζόμενα και αυτά (τα τελευταία) θεωρούται αναγινωσκόμενα, (όμως) πουθενά δεν μνημονεύονται τα απόκρυφα. Αλλά είναι επινόησις των αιρετικών, οι οποίοι γράφουν μεν αυτά, όποτε θέλουν, χαρίζουν όμως και προσθέτουν εις αυτά χρόνους, ώστε, παρουσιάζοντες (αυτά) ως παλαιά, να έχουν προσχημα (στήριγμα), δια να εξαπατούν δι’ αυτών τους ακεραίους.

 __________

1. Ρ ά λ λ η – Π ο τ λ ή , τόμ. Δ΄, σελ. 78-70.

2. Ή, ολίγοι.

3. μετά ταύτα

4. Ή, ευθύς.

5. Ή, την δύναμιν.

 6. Ή, ως ότι.